Inteligencja emocjonalna (EI) to pojęcie, które na stałe wpisało się do świata biznesu jako zasób szczególnie pożądany wśród menedżerów. Dzięki inteligencji emocjonalnej jesteśmy w stanie lepiej rozpoznawać własne emocje, skuteczniej nimi zarządzać, łatwiej nawiązywać relacje i budować trwałe sojusze, oparte na zaufaniu i otwartości, z poszanowaniem granic drugiego człowieka. Człowiek inteligentny emocjonalnie to nie typ impulsywny, żywo i spontanicznie reagujący na otoczenie, jak przyjęło się uważać. Z tego artykułu dowiesz się czym jest inteligencja emocjonalna oraz jak ją rozwijać. Dowiesz się również czym jest nastawienie na rozwój oraz nastawienie na trwałość oraz dlaczego jest to ważne dla liderów.
Co to jest inteligencja emocjonalna?
Polega na zdolności rozpoznawania własnych stanów emocjonalnych, rozróżnianiu uczuć, a także odczytywania emocji innych ludzi. Łączy się również z wysokimi kompetencjami społecznymi, np. dotyczącymi przywództwa, budowania relacji zespołów, odczytywania mowy ciała, łagodzenia konfliktów czy motywowania innych do działania. Inteligencja emocjonalna pomaga również zmieniać plany w działania i konsekwentnie dążyć do ich realizacji. Jako teoria w psychologii została odkryta przez Petera Salovey'a i Johna Mayera, chociaż najbardziej wyczerpujący i popularny opis pochodzi od Daniela Golemana w książce o tym samym tytule, w której przedstawił jej poszczególne komponenty.
"Inteligencja emocjonalna to zdolność do postrzegania emocji, dostęp do emocji i ich generowania w celu wspomagania myślenia, rozumienia emocji i wiedzy emocjonalnej oraz refleksyjnego regulowania emocji w celu promowania rozwoju emocjonalnego i intelektualnego." - Mayer & Salovey, 1997
Po co liderowi potrzebna jest EI?
Jak wiemy, to nie najmądrzejsi ludzie odnoszą największe sukcesy jako menedżerowie czy też są najbardziej spełnieni w życiu. Prawdopodobnie znasz osoby, które są wybitne pod względem naukowym, a mimo to są w pewnym sensie społecznie nieudolne i nie odnoszą sukcesów w pracy lub w relacjach osobistych. Zdolności intelektualne lub iloraz inteligencji (IQ) nie wystarczą, aby osiągnąć sukces w życiu. Inteligencja emocjonalna może nam w życiu bardzo pomagać, szczególnie w rolach menedżerskich, w których zrozumienie i zdobycie zaufania innych są kluczowe. Przyjęło się nawet mówić, że to "trójkowi" uczniowie są przełożonymi tych "szóstkowych".
Już dawno przekonaliśmy się, że "chłodna" postawa menedżerska, skupiająca się tylko i wyłącznie na osiąganiu celów biznesowych, nie wystarczy. Współcześnie liderzy potrzebują czegoś więcej, żeby skutecznie przewodzić organizacjom i zespołom. Ważne w tym momencie jest uświadomienie sobie jak wielki wpływ na ludzkie życie mają emocje. Lepsze rozpoznanie ich u siebie i innych determinuje jakość budowanych, również tych w biznesie. Dla liderów posiadanie inteligencji emocjonalnej jest niezbędne do osiągnięcia sukcesu. W końcu, kto ma większe szanse na sukces - lider, który krzyczy na swój zespół, gdy jest pod wpływem stresu, czy lider, który zachowuje kontrolę i spokojnie ocenia sytuację?
Dobra wiadomość jest taka, że inteligencję emocjonalną można rozwijać.
Co składa się na inteligencję emocjonalną?
Samoświadomość, czyli zdolność do odczytywania własnych emocji i dostrzegania ich wpływu na działania. Świadomość własnych emocji, ich trafne rozpoznawanie oraz dostrzeżenie kontekstu, w jakim się pojawiają, pozwala bardziej uważnie i refleksyjnie zastanowić się nad swoimi reakcjami. Dzięki zrozumieniu tego, jak dana sytuacja na nas wpływa, możemy modyfikować swoje zachowania i reakcje wobec innych, które mogą być krzywdzące nie tylko dla nas samych, lecz także otoczenia.
Zarządzanie sobą - sami wpływamy na swoje emocje, a nie odwrotnie. Może nam się wydawać, że skoro na niektóre bodźce reagujemy np. w sposób impulsywny, to prawdopodobnie tacy już jesteśmy i niewiele możemy z z tym zrobić. W rzeczywistości jest nieco inaczej. To w jaki sposób reagujemy na bodźce jest sumą naszych życiowych doświadczeń, zgromadzonych w ten sposób przekonań, przekazanych wzorców, postaw oraz temperamentu. Całkiem sporo zależy więc tu od nas, naszej decyzji i gotowości do zmiany. Emocje to w rzeczywistości przypuszczenia naszego mózgu na temat tego jak powinniśmy się czuć i zachowywać w danej sytuacji. Nie wszystkie przypuszczenia się sprawdzają, niektóre mogą być bardzo przeszacowane, a inne przeciwnie. Oczywiście nie chodzi o zimne podejście i nieokazywanie tego, co czujemy, a bardziej o świadomość, że gdy emocje dojdą do głosu, nie należy oddawać im kontroli.
Motywacja wewnętrzna, czyli pasja do pracy i życia z wewnętrznych powodów, które wykraczają poza pieniądze i status (które są nagrodami zewnętrznymi), takich jak wewnętrzna wizja tego, co jest ważne w życiu, radość z robienia czegoś, ciekawość uczenia się, flow, który przychodzi z zanurzenia się w działaniu. Skłonność do dążenia do celu z energią i wytrwałością. Charakteryzuje się silnym dążeniem do osiągnięcia celu, optymizmem, nawet w obliczu porażki oraz zaangażowaniem organizacyjnym.
Empatia, czyli zdolność do współodczuwania czy inaczej zdolność do wyobrażenia sobie, co czuje druga osoba, reagowanie na innych ludzi w sposób wspierający, dopasowany do okoliczności. Empatia to umiejętność respektowania uczuć innych, również ich granic, umiejętność aktywnego słuchania, prawidłowe odczytywanie stanów emocjonalnych innych ludzi, ale niekoniecznie już czucie tego samego, bo w takiej sytuacji bardziej koncentrujemy się na własnych emocjach niż na byciu obok, dla kogoś. To umiejętność traktowania ludzi w zależności od ich reakcji emocjonalnych. Empatia pomaga budować i zatrzymywać ludzi w organizacji, wzmacnia wrażliwość międzykulturową oraz poprawia obsługę klientów i kontrahentów.
Umiejętności społeczne. To m.in. zarządzanie relacjami, w znaczeniu budowania zdrowych i trwałych relacji, zarówno w życiu zawodowym i prywatnym. Od tej umiejętności zależy jak będą wyglądały nasze relacji z innymi ludźmi w organizacji, jak szybko zaadaptujemy się do nowego otoczenia oraz czy tworzone przez nas "sojusze" będą zdrowe i trwałe, a nie oparte na zależnościach finansowych, szantażach emocjonalnych czy manipulacji. To także biegłość w budowaniu sieci kontaktów oraz umiejętność znajdowania wspólnej płaszczyzny porozumienia i budowania relacji. Cechy charakterystyczne umiejętności społecznych to skuteczność w przechodzeniu przez zmiany, wywieranie wpływu (nie w sposób manipulacyjny) oraz budowanie i przewodzenie zespołami.
Nastawienie na rozwój vs. nastawienie na trwałość
To dwie przeciwstawne postawy wobec siebie i otoczenia. W zależności od tego, do której jest nam bliżej, łatwiej lub trudniej będzie nam mierzyć się z własnymi słabościami, przyjmować feedback, zauważać konieczność zmiany i rozwoju. W rzeczywistości jest to postawa, którą przyjmujemy do otoczenia, zbudowana na bazie naszych przekonań i życiowych doświadczeń.
Nastawienie na rozwój zakłada, że:
inteligencja emocjonalna, osobowość i zdolność można i trzeba nieustannie rozwijać, bo jest to tylko punkt wyjścia,
od rozwoju zależy sukces managera, zespołu i organizacji,
tacy menedżerowie mają przyzwolenie na błędy i porażki oraz wyciąganie z nich wniosków i lekcji,
osoby nastawione na rozwój chętnie podejmują zadania, które są trudne i wymagające,
menedżer nastawiony na rozwój zachęca do rozwoju ludzi, z którymi pracuje – bo taką ma postawę i taki daje przykład - jest to dla niego wartość.
Nastawienie na trwałość to:
głębokie wewnętrzne przekonanie, że inteligencja, osobowość i zdolności są ustalone, dane raz na zawsze i możliwe są tylko niewielkie zmiany,
przekonanie, że od stosowania tego co jest może zależeć powodzenie projektów i zarządzania,
poszukiwanie odpowiedzialności na zewnątrz - inni są winni, czynniki zewnętrzne,
wypieranie i przerzucanie się odpowiedzialnością,
unikanie nowych zadań w obawie przed porażką i błędami,
postawa obronna i komunikat "nie wychylaj się".
Skoro jest to artykuł o rozwoju menedżerskim nie będzie żadnym zaskoczeniem jak napiszę, że właściwie wszystko zależy od naszego nastawienia oraz gotowości do zmiany, czyli opuszczenia naszej strefy komfortu. Zgodnie z badaniami, które prowadził Martin Seligman, znany psycholog, profesor, jeden z twórców psychologii pozytywnej, nawet nasz optymizm i pesymizm to postawy wyuczone i nabyte na podstawie tego czego w życiu doświadczamy i przejmujemy jako wzorce zachowań. Więcej w temacie w wystąpieniu M. Seligmana znajdziecie w wystąpienie na TEDx'ie pod tym linkiem.
Jak rozwijać inteligencję emocjonalną?
Emocje to na tyle złożony obszar, że nawet osobom dojrzałym emocjonalnie, czasem trudno jest rozpoznać co właściwie czują i czy ich działania w danym momencie nie są akurat naładowane silnym ładunkiem emocjonalnym. Jak już wcześniej pisałem wcześniej, inteligencja emocjonalna nie jest czymś stałym. Możemy zdecydować się na to, że będziemy ją rozwijać. Ta świadoma decyzja jest tu bardzo ważna, bo mówi nam o tym, że akceptujemy w sobie deficyty i zauważamy potrzebę zmiany. Bez tego będzie trudno, bo może pojawić się coś w rodzaju "pozornej gotowości", pod którą będzie silny opór i jednak - nastawienie na trwałość. Prawdziwa wewnętrzna motywacja jest tu niezbędna, a ta zwykle pochodzi z realnej potrzeby zmiany. Czyli coś ważnego dla nas musi za tym stać. Dobrze jest uświadomić sobie co to takiego - chęć bycia lepszym menedżerem czy po prostu przełożony wysłał mnie na business coaching, ale właściwie to nie wiem po co? Jeżeli decyzja jest nasza, a potrzeba realna to można zaczynać.
Rozpoznawaj i nazywaj emocje. Przyda się solidne rozpoznanie czym są emocje, uczucia, stany afektywne, myśli, interpretacje, przekonania i podejmowane działania pod ich wpływem. Emocje są tymczasowe, dotyczą wszystkich, nawet jeśli nie mamy z nimi wystarczającego kontaktu. W zależności od płci (niestety), niektóre emocje są akceptowalne (złość u mężczyzn jest OK, ale u kobiet już mniej), a inne nie. Wychowanie, wzorce i przekonania nie zawsze wspierają nasze umiejętności do rozpoznawania własnych emocji, a co dopiero innych ludzi. Zrozumienie tego co dzieje się z nami jest niezbędne do zrozumienia tego co dzieje się z innymi.
Wyrażaj emocje właściwie. W żadnym wypadku nie chodzi tu o tłumienie emocji, bo to najgorszy z możliwych scenariuszy. W trakcie ważnych negocjacji płacz niekoniecznie nam pomoże, podobnie jak złość wywalona bezpośrednio w jednego z naszych pracowników albo rozpacz wylana na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy. Obrażanie się na członków rady nadzorczej też na niewiele nam się przyda. Istotne jest to kiedy i komu okazujemy swoje emocje oraz sposób i cel w jakim to robimy. Mówienie o własnych emocjach bezpośrednio, z poziomu "ja", np. czuję złość, kiedy..., jest wyrazem naszej dojrzałości i chęci kontrolowania tego co się z nami dzieje. Z drugiej strony brak okazywania jakichkolwiek emocji może wzbudzać pewien niepokój.
Odwracaj uwagę. Oznacza to nic innego jak to, że mamy możliwość odczekania i wyrażenia emocji w bardziej sprzyjających warunkach. Nie musimy tego robić od razu - mamy możliwość przenoszenia napięcia emocjonalnego. To wymaga treningu, ale są to umiejętności jak najbardziej do zdobycia. W skrócie: nie wypieraj, przetrzymaj, zrzuć i rozładuj. Nie jesteś całkowicie zdany na swoje emocje, masz duży wpływ na intensywność i sposób działania pod wpływem emocji.