Krótki artykuł o tym czym są, jakie znaczenie mają przekonania i myśli, w jaki sposób wpływają na to co czujemy, jakie przeżywamy emocje i jakie działania podejmujemy na ich podstawie. Po przeczytaniu tego artykułu dowiesz się na co wpływają przekonania i jaki masz na to wpływ, a także w jaki sposób możesz poprawić jakość swojego życia zmieniając i aktualizując sposoby myślenia. Zobacz jakich narzędzi używa coaching osobisty i biznesowy w pracy z przekonaniami.
„Zwykle zupełnie nieświadomie zakładamy, że nasze sądy – pojęcia i opinie, które żywimy w danej chwili – są „prawdą” o tym, co jest „tam” w świecie i „tutaj” w naszych umysłach. A na ogół tak nie jest. (…) Zbyt często nasze działania nie są świadome, lecz wymuszane przez myśli i impulsy płynące przez umysł jak rwąca rzeka, jeśli nie wodospad. Ten strumień porywa nas i w końcu zatapia, niosąc w miejsca, do których możemy nie chcemy trafić lub nawet nie wiemy, że do nich zmierzamy.”
Jon Kabat-Zinn, „Gdziekolwiek jesteś, bądź”
Czym są przekonania?
Przekonania to zbiór naszych myśli, opinii i wierzeń, które pozwalają nam oceniać i rozumieć otaczający nas świat, siebie, innych, relacje z ludźmi, zdarzenia, słowem wszystko co nas otacza i dzieje się w życiu. Tworzą sposób myślenia o świecie, są jego uproszczonym obrazem, mają kluczowy wpływ na to jak postrzegane jest przez nas otoczenie, jak przeżywamy i czujemy. Są elementem schematów poznawczych. Mają duży wpływ na to jak funkcjonujemy w relacjach, w pracy i w wielu innych sytuacjach codziennego życia. Przekonanie to myśl, w którą w danym momencie wierzymy i według której działamy. Jeśli przestajemy w nią wierzyć, to myśl przestaje być naszym przekonaniem, zwykle modyfikując też naszą reakcję te same bodźce lub sytuacje. Oczywiście nie każda myśl jest przekonaniem. Skoro od najmłodszych lat życia tworzymy mapę przekonań, cały zestaw drogowskazów, interpretacji, które pozwalają poruszać się nam w określonych kierunkach, zwykle rozumianych przez nas jako tych jedynych właściwych, oczekiwanych i pożądanych to warto czasem sprawdzić czy to co nazbieraliśmy nadal jest dla nas użyteczne.
Coaching indywidualny i coaching biznesowy to praca z przekonaniami na temat nas samych, innych i całego otoczenia.
Przekonania i emocje
Model poznawczy w terapii poznawczo-behawioralnej zakłada, że nasze myśli są automatyczne i przeżywane w konsekwencji emocje, doznania i zachowania, wynikają z zebranych w naszych umysłach treści poznawczych, czyli z kluczowych przekonań oraz przekonań pośredniczących. Te pierwsze pozwalają nam określić i nazwać znaczenie danej sytuacji, a te drugie wskazują jakie zachowanie będzie wówczas właściwe.
Źródło pochodzenia naszych przekonań rozpoczyna się zwykle od rodziców. Na kolejnych etapach życia nasz system przekonań zasilany jest przez edukację, rówieśników, media, kulturę i ludzi, których w jakiś sposób podziwiamy i chcemy naśladować. Dzieci wchłaniają przekonania od innych, ponieważ nie mają możliwości zweryfikowania ich w inny sposób. W konsekwencji, w dorosłości jesteśmy napakowani treściami zgromadzonymi przez całe dotychczasowe życie.
Nasz system przekonań pozwala nazywać nam otoczenie, powoduje emocje i sugeruje najlepsze znane nam działania.
Jako dorośli bazujemy na tym systemie, często nie zastanawiając się czy nam to sprzyja czy przeszkadza. Zakładamy, że tak jest, myśląc zarówno o nas samych jak i o wszystkim innym. Co więcej, na tej bazie budujemy kolejne przekonania poprzez powtarzanie doświadczeń, utrwalanie ich i uogólnianie. W tym momencie ważne jest, żeby mieć świadomość jakie są przekonania, według których kierujemy się w życiu.
Jakie są rodzaje przekonań
Przekonania mogą dotyczyć światopoglądu, budują naszą wizję świata, np. „Życie to ciągła walka o przetrwanie” albo „Świat jest pełnym różnorodności, wspaniałym miejscem do życia”. Przekonania mogą dotyczyć naszego rozumienia ogólnego porządku, czyli tworzonych i wyznawanych zasad, które z czasem mogą stawać się ogólnymi sądami, skrótami, np. „Mężczyzna nie może płakać, bo musi być twardy”, „W naszej rodzinie od zawsze były kłótnie i nieporozumienia”, „Polacy mało się do siebie uśmiechają, bo mają dużo problemów”. Kolejny rodzaj przekonań to te, które dotyczą naszych wartości, czyli tego co dla nas rzeczywiście ważne („Pieniądze szczęścia nie dają”, „Praca jest najważniejsza”, „Jesteś tym co robisz”, „Nie można kupić miłości”, „Zdrowie jest najważniejsze”). Następnie przekonania dotyczący nas samych, naszych umiejętności, możliwości i zdolności, np. „Nie ważne co się wydarzy, dam sobie radę”, „Nie nadaję się już do pracy tym miejscu”, „Jestem zdolny, ale leniwy”, „Nie zmienię się, jestem za stary”, „Jestem wrażliwy, itd.
Coaching i przekonania
W coachingu równie istotny jest inny podział, na 3 typy przekonań:
przekonania wspierające („pozytywne”), czyli takie, które nas wzmacniają, pomagają nam w życiu, są dla nas użyteczne i pozwalają czuć się wystarczająco dobrze i zdrowo reagować na otoczenie, generują adekwatne emocje i reakcje na nie,
przekonania ograniczające („negatywne”) to z kolei takie, które nam przeszkadzają, nie pozwalają na skuteczne działania, blokują nas, budują często czarną wizję świata i naszego środowiska,
przekonania neutralne, czyli takie, które w zależności od kontekstu, będą nas wspierały lub ograniczały.
Taki podział to klucz do rozpoczęcia działania w kierunku zmiany własnych przekonań. Uświadomienie sobie tego, które przekonania nas wspierają, a które ograniczają może pozwolić nam przyjrzeć się i zaktualizować nasz system przekonań, sprawdzić czy nadal chcemy według niego funkcjonować. Pamiętajmy o tym, że wiele z elementów tworzących ten system, pochodzi w rzeczywistości z zewnątrz lub od kogoś.
Nie mamy więc żadnej pewności, że to co wchłonęliśmy kiedyś było chociażby przez chwilę dobre dla nas samych.
Autorzy, od których przejęliśmy te myśli, z oczywistych przyczyn nie mogli być przecież obiektywni lub my po prostu nie byliśmy w stanie ocenić takiego przekonania. Dlatego warto być w tym przypadku czujnym i otwartym i poddawać swoje przekonania weryfikacji, sprawdzać czy podejmowane przez nas decyzje i działania, bazują na zdrowych i aktualnych myślach, czy nasze reakcje są adekwatne do okoliczności. Pierwotnie przekonania miały nas chronić przed zagrożeniami, zapewniać nam przetrwanie. Do dziś ten mechanizm przetrwał, dlatego też mocniej utrwalają nam się przekonania pełniące funkcje ochronne, nawet jeśli nie są już nam w taki sposób przydatne, bo zwykle będą nas ograniczały.
Myśli, emocje, działania i reakcje
Myślenie i przeżywanie emocji jest nierozerwalnie powiązane, właściwe to jedno z drugiego wynika, bo myśli (przekonania) wywołują dane emocje, w reakcji na konkretne bodźce. Wyraźnie pokazuje to model ABCD, który stanowi podstawę terapii poznawczej. Jego włączenie i wykorzystanie jest też kluczowe w pracy z przekonaniami w coachingu. Zakłada, że nie same fakty są powodują nasze emocje, tylko nasze przekonania o tych faktach.
Jak zbudowany jest model ABCD?
Zgodnie z tym modelem:
„A” to spostrzeżenie, zdarzenie aktywujące, sytuacja, bodźce, zarówno wewnętrzne (ból, odczucie) i zewnętrzne – wszystko co potrafimy spostrzec,
„B” to interpretacja spostrzeżenia, czyli nasze skojarzenia i przekonania, to co wiemy o tej sytuacji,
„C” to emocje, pojawiające się na skutek co wiemy o takich sytuacjach (pamiętajmy, że część jest nieświadoma),
„D” to działanie, a także przerwanie i zaniechanie dotychczasowego działania.
Wynika z tego, że jeśli nasze przekonania na temat konkretnej sytuacji są wpierające, to emocje pojawiające się również będą nas wspierały, a jeśli mamy w swoim repertuarze większość przekonań ograniczających, negatywnych, to łatwiej będzie nam powodować emocje trudniejsze i będą one bardziej wyeksponowane. Dążenie do dostarczana sobie przyjemnych emocji i unikanie tych nieprzyjemnych jest głęboko zapisane w naturze człowieka. W konkretnej sytuacji emocja powstaje pierwsza niż myśl, ale dzieje się to na podstawie wcześniej zgromadzonych informacji. To z kolei daje nam przestrzeń do pracy w coachingu z tym co nieuświadomione i powodujące takie, a nie inne reakcje i zachowania. Emocje mogą również powstawać na podstawie myśli, inaczej mówić sami jesteśmy w stanie wywołać w sobie dowolny stan emocjonalny tylko samymi myślami.
Zamiana i tworzenie nowych przekonań
Zmiana przekonań i tym samym sposobu reagowania na bodźce jest możliwa. Wymaga zlokalizowania, nazwania i zastąpienia przekonań nowymi, wspierającymi, realnymi i uaktualnionymi. Niestety zdrowy mózg nie zawsze będzie produkował zdrowe przekonania. Dlatego warto uważnie przyglądać się własnym reakcjom, sposobom tworzenia opinii, budowana wniosków i stawiania ocen. Wiele z nich jest tworzonych na podstawie nawyków myślowych, które nie zawsze pasują do danych okoliczności, często mogą być krzywdzące wobec nas samych i innych ludzi, których nasze zachowanie dotyczy.
Jakie są zasady zdrowego myślenia?
Coaching proponuje klientom wiele różnych metod i narzędzi do pracy z przekonaniami. Jedno z nich pochodzi z metod Racjonalnej Terapii Zachowania, czyli „pięć zasad zdrowego myślenia”. Polega ona przefiltrowaniu dowolnego przekonania przez pięć poniższych zasad:
Zdrowa myśl jest oparta na oczywistych faktach. O ile z pozoru zasada wydaje się dość to prosta, to pułapką może tu być subiektywne postrzeganie opinii jako faktu. Coaching pozwala przejrzeć się przekonaniom z wielu perspektyw.
Zdrowa myśl chroni nasze życie i zdrowie. Dane przekonanie jest zgodne z tą zasadą, jeśli pod jego wpływem działamy w celu ochrony naszego zdrowia i życia, np. podejmujemy leczenie, kiedy jest jesteśmy chorzy, wycofujemy się z sytuacji, która generuje długotrwały stres, przestrzegamy zasad współżycia społecznego.
Zdrowa myśl pomaga nam osiągać nasze bliższe i dalsze cele. Do tego niezbędne jest posiadanie konkretnych celów, w dowolnej dziedzinie życia. Wiele z naszych myśli powoduje, że wycofujemy się, unikamy sytuacji, które w dalszej perspektywie mogłyby zakończyć się dla nas korzystnie, np. wystartowanie w rekrutacji na ciekawe stanowisko, założenie własnej firmy, daleka podróż lub wchodzenie w relacje.
Zdrowa myśl pomaga nam unikać najbardziej niepożądanych konfliktów z innymi lub sobie z nimi radzić, rozwiązywać je. Tu również pojawia się ryzyko subiektywnego rozumienia konfliktu, bo możliwe, że skoro powielamy pewnego rodzaju konflikty lub nie potrafimy ich unikać, to może oznaczać, że nasze myślenie nie pozwala nam na inne ustawienie się do takiej sytuacji.
Zdrowa myśl pomaga nam się czuć tak, jak chcemy się czuć bez nadużywania leków, alkoholu czy innych substancji.
Zdrowe myślenie w tym modelu spełnia co najmniej 3 z 5 zasad. Jeśli trafiamy na przekonania, które są poniżej tego kryterium, to warto sprawdzić jakie funkcje ono dla nas spełnia, czyli po co je właściwie utrzymujemy. Dobra wiadomość już była, zmiana przekonań jest możliwa.
Coaching - zmiana przekonań
Praca z przekonaniami to nie są żadne czary, sama świadomość również nie dokonuje zmian. Musimy podejmować działania, stale i konsekwentnie, np. pracując w coachingu, biznesowym lub osobistym, w zależności od tego w jakiej dziedzinie życia nasze przekonania zaczynają nam przeszkadzać. Skoro trenowaliśmy coś przez większość życia, to pewnie będziemy w tym całkiem nieźli, nawet jeśli nie jest to coś dla nas zdrowego. Efekty zmiany przekonań ograniczających na wspierające to często zmiana jakości i zadowolenia z życia, niezależnie od kawałka życia, któremu się przyglądamy, a w kontekście przekonań o nas samych to również budowanie własnego poczucia wartości, więc jest o co zabiegać.
Poczucie własnej wartości
Pojawia się pytanie, jak wiele z tego co myślimy o sobie samych pochodzi rzeczywiście od nas? Warto to sprawdzić weryfikując myśli pojawiające się na własny temat, niezależnie od tego jakiego obszaru dotyczą, poprzez różnego rodzaju pytania, np.:
Od kiedy tak o sobie myślę?
Co ma największy wpływ na to, że tak o sobie myślę?
Czy jest jeszcze ktoś kto myśli podobnie o mnie?
Czy sformułowałbym to przekonanie inaczej gdybym miał taką możliwość?
Z pozoru proste i oczywiste dla nas myślenie o sobie może być w rzeczywistości zapożyczone, wchłonięte, nabyte i przyjęte jako nasze, a co nawet ważniejsze, to nie zawsze zgodne z rzeczywistością, naszym potencjałem i zasobami. Innym bardzo popularnym narzędziem pracy w coachingu jest sposób rozmowy, skupiający się na najistotniejszych myślach, które wywołują silne reakcje emocjonalne, i w które rzeczywiście mocno wierzymy. Często pomijając wyżej wspomnianą realność tych przekonań. Taki sposób rozmowy w coachingu poprzez pytania sprawdza naszą wiarę w prawdziwość danej myśli, skaluje nasilenie odczuwania emocji, skupia się na znalezienie obiektywnych dowodów na prawdziwość tej myśli poprzez argument za i przeciw. Celem jest pokazania różnych perspektyw, innych scenariuszy oraz potencjalnych konsekwencji danej myśli, poddając również w wątpliwość i prowokując do poszukiwania wielu rozwiązań.
Zmiana myślenia
Chociaż większość naszych przekonań uznajemy za słuszne, to dzieje się tak głównie z racji tego, że są nasze, ale nie zawsze nasze oznacza zdrowe i racjonalne. Wychodzenie z własnych ograniczeń może wydawać się początkowo trudne. Pierwsze skuteczne zmiany mogą być motywujące i zachęcające do kolejnych kroków. Ważne, żeby zauważać to co myślimy o sobie i otoczeniu, zadawać się sobie pytania o aktualność tych myśli, ich wartość i przydatność. Zmiana, zbudowanie i utrwalanie przekonań wspierających to również zmiana reakcji na bodźce, mniejszy stres czy lęk.
Zmiana myślenia to również zmiana sposobów reagowania na bodźce. Polecam sprawdzić swoje fundamentalne przekonania, a nawet nie tylko takie, bo czasem te pozornie nieistotne myśli, mogą blokować coś rzeczywiście ważnego.
Źródła:
1. John Kabat-Zinn „Gdziekolwiek jesteś, bądź”
2. Mariusz Wirga, Maxie Maultsby Jr., Michael DeBernardi „ABC Twoich emocji”
3. Maciej Bennewicz „Coaching i mentoring w praktyce”